Çexovun tüfəngi əslində silah deyil, heç vaxt istifadə etməsə də, rus dramaturqunun adını daşıyan dramaturji prinsipdir
“Birinci pərdədə divardan asılmış silah varsa, son hissədə atılmalıdır.” Teatr dünyasına azacıq da olsa bələd olan hər kəs, şübhəsiz ki, Çexovun adı ilə qeyd olunan dramaturgiya dairələrində nəzərə alınmalı olan məsləhətləri eşitmişdir. Ancaq daha çox düşünsəniz, Çexovun tüfəngi kimi tanınan prinsip klassik teatr ənənələrini pozan yazıçıya heç də xas deyil.
Çexovun Tüfəngi
Yazıçılar, dramaturqlar və rejissorlar üçün məsləhət təkcə silahlarla bağlı deyil. Məsələ ondadır ki, heç bir obyekt öz xatirinə səhnəyə çıxmamalıdır, hər şeyin mənası, əhəmiyyəti olmalıdır. Məsələn, səhnədə və ya aktyorlardan birinin əlində silah görünsə, o, istifadəsiz qala bilməz, gec-tez kimsə onu vurmalıdır, əks halda onun dramda yeri yoxdur.
Çexovun silah yelləməsi qeyri-adi deyil. Duelin qurbanı olan “Üç bacı” filmindəki Baron Tuzenbaxı düşünün; başına güllə atan qağayılı Trepliova; ya da qəzəbindən tapançasını qaynına çevirən Vanya dayının Vojnitskisi. Çexov bu məqamları psixoloji olaraq müəyyən etsə də, əvvəllər nə stolüstü siyirmədə, nə də personajın qabarıq jiletinin cibindəki ölü tapançanı göstərmir. Üstəlik, Albalı bağında qubernator Sarlottanın ov tüfəngi var, amma atəş açmır.
Çexovun personajları məqsədlərinə çatmağa can atmadan hadisələrlə yanaşı sürünürlər. Dialoqlarda nadir hallarda bir-birlərinə reaksiya verirlər, əksinə öz fikirlərini təkrarlayırlar, dialoqlar bir-birinə axan monoloqlardan ibarətdir. Çexovun “undramatik dramları”nda konflikt yoxdur, maraqların toqquşması yoxdur, ona görə də həlli yoxdur. Buna görə də, personajlarda olduğu kimi, tüfəngin səhnədə görünməsi ilə mütləq heç bir şey baş verməməlidir. Bəs Çexov nə demək istəyirdi?
“Cənab direktor, revolver necə olacaq?”
Çexovun tüfəng prinsipi ilə Çexovun dramı arasındakı ziddiyyət kino esteti Aleksandr Makseretin də diqqətini çəkdi. O, tədqiqat işlərinə başlamış, nəticədə Çexovun pyeslərini səhnələşdirən Nemiroviç-Dançenkonun 1938-ci ildə yazılmış xatirələrini tapmışdır.
“Özümü teatr mütəxəssisi hesab edirdim və təbii ki, səhnə biliklərimi onunla səmimi şəkildə bölüşürdüm. Bununla belə, bir detalı yaxşı xatırlayıram - Moskva İncəsənət Teatrının keçmiş rejissor-rejissoru Çexovla “Qağayı” dramının ilk variantı haqqında söhbətini xatırlayırdı.– Həmin versiyada ilk hərəkət çox gözlənilməz bir şeylə başa çatdı: məlum oldu ki, Masa Doktor Dronun qızıdır. Daha sonra tamaşada bu vəziyyətdən bəhs edilmədi."
Nyemiroviç-Dançenko Çexovu inandırmaq istəyirdi ki, o, “Qağayı”nın müəyyən bir hissəsini yenidən işləsə və ya onu tamamilə kəssə, daha müdrik olardı, çünki birinci aktda baş verən hadisələr nəticəyə gətirib çıxarmalı, əhəmiyyətsiz işlərlə bitməməlidir. məlumat. "Yəni tamaşaçılar səhnənin sonunda dolu silahın göstərilməsini xoşlayır?" Çexov istehza ilə soruşdu. Rejissor belə cavab verdi: "Mükəmməl doğrudur, amma sonra işləmək lazımdır, sadəcə fasilə zamanı onu çıxarmaq olmaz". Deməli, həmin tüfəng əslində Çexovun deyil, Nemiroviç-Dançenkonundur.
